„Uczcież się ludzie, […]

Byście swe powinności wypełniać umieli!

Doskonalijcie władzę powszechnie rozumu,

Zbliżcie się do prawdy, szczęścia i pokoju.”

 Każdego roku na przełomie stycznia i lutego w szkole obchodzimy święto naszego Patrona Stanisława Staszica.  Z uwagi na pandemię i edukację, która nadal odbywa się zdalnie nie możemy zorganizować akademii poświęconej naszemu Patronowi, w związku z tym zapraszamy do wzbogacenia wiedzy biograficznej o Stanisławie Staszicu.

 Stanisław Wawrzyniec Staszic

Urodził się w Pile  jesienią 1755 r. (6 listopada został ochrzczony). Jego ojciec, burmistrz Piły, pragnął, aby zdobył wykształcenie i w przyszłości zajął poważne stanowisko. Jako dziecko chodził do pilskiej szkoły parafialnej, którą ukończył około 1770 r. Później ukończył seminarium duchowne na przełomie lat 1778–1779 uzyskaniem święceń kapłańskich. W drugiej połowie 1779 r. wyjechał na dwa lata za granicę. Przez ten czas był na niemieckich uniwersytetach w Lipsku i Getyndze oraz najdłużej na uniwersytecie w Paryżu, gdzie studiował nauki przyrodnicze i zetknął się z ożywionym ruchem umysłowym epoki oświecenia. Oprócz tego bardzo interesowała go geologia i fizyka.

Nauczyciel w domu Zamoyskich

W 1781 r. Stanisław powrócił do kraju i zatrzymał się na dłużej w Warszawie. Został wychowawcą dzieci byłego kanclerza, ordynata Andrzeja Zamoyskiego po Józefie Wybickim. Mimo wielu obowiązków Stanisław kontynuował karierę naukową i już w 1782 r. otrzymał doktorat obojga praw oraz objął katedrę języka francuskiego w Akademii Zamojskiej. Częste rozmowy z Andrzejem Zamoyskim na temat bieżących spraw krajowych spowodowały napisanie niewielkiej książki „Uwagi nad Życiem Jana Zamoyskiego”, która ukazała się anonimowo w 1787 r. W 1788 r. rozpoczęły się obrady Sejmu Wielkiego, dzięki czemu miał możliwość przysłuchiwać się obradom i podejmowanym uchwałom oraz skonfrontować je ze swoim programem reform spisanym w jego pierwszym dziele. Owocem tych rozmyślań była druga napisana przez niego anonimowo książka, wydana w 1790 r., „Przestrogi dla Polski”.  W tym samym roku udał się wraz z rodziną kanclerza w trwającą dwa lata podroż do Austrii i Włoch, podczas której spisywał dziennik uwag i spostrzeżeń dotyczących mijanych miast  i krajów. Pod koniec 1791 r. Zamoyscy powrócili do Zamościa z powodu pogorszenia stanu zdrowia ordynata, a 10 lutego 1792 były kanclerz zmarł.

Stanisław Staszic, będąc już wówczas traktowanym jak członek rodziny, towarzyszył dalej Zamoyskim w ich dalszym życiu. Sam Staszic dużo czasu spędzał w Zwierzyńcu znajdującym się niedaleko Zamościa, gdzie pracował nad swoim obszernym dziełem „Ród ludzki”. Po upadku Polski, od 1794 r. mieszkał przez kilka lat w Wiedniu z Konstancją Zamoyską i jej dziećmi.

Ojciec geologii polskiej

W 1797 r. wrócił do kraju, rozpoczynając kilkuletni okres wędrówek badawczych po ziemiach polskich i krajach ościennych. Podejmował cenne inicjatywy gospodarcze w zakresie budowy hut i kopalń. Dokonał opisania kopalni srebra w Olkuszu, przeprowadził zakrojone na szeroką skalę badania geologiczne w okolicach Kielc, w Tatrach i na Podhalu oraz zgromadził materiały do swego pionierskiego dzieła wydrukowanego w 1825 r. „O ziemiorództwie Karpatów  i innych gór i równin polskich”.

Towarzystwo Przyjaciół Nauk

Po 1795 r., kiedy Polska zniknęła z mapy, Staszic zajął się działalnością na rzecz rozwoju gospodarczego kraju oraz pracą naukową. W 1802 r. osiadł na stale w Warszawie, włączając się do prac Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego później był wieloletnim prezesem (1808 – 1826). To on zainicjował i sfinansował pomnik Mikołaja Kopernika, ofiarował Towarzystwu własną bibliotekę i zbiory przyrodnicze, inicjował i zachęcał do badań innych członków Towarzystwa, wzywając do „bycia narodowi użytecznym”. Kiedy organizacja borykała się z kłopotami finansowymi, ufundował jej gmach, zwany pałacem Staszica.

Służba publiczna

W latach 1807 – 1812 został członkiem Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego. W 1815 r. przyjął nominację na wysoki urząd członka Rady Stanu. W tym samym roku został członkiem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego. Zajmował się tam sprawami organizacji szkolnictwa, wniósł wielki wkład w jego rozwój. W 1816 r. założył Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach i Instytut Agronomiczny w Marymoncie. W 1816 r. utworzono Królewski Uniwersytet w Warszawie, którego Radzie Głównej przewodniczył Staszic. On też był inicjatorem powołania w 1825 r. Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego, która w 1827 r. stała się wyższą uczelnią. W 1816 r. mianowany został dyrektorem Wydziału (później Dyrekcji) Przemysłu i Kunsztów. Pełniąc tę funkcję, nadzorował produkcję kopalń i hut, budowę dróg i traktów, organizował Korpus Górniczy, wystawy rękodzieł i przemysłu. W 1824 r. został ministrem Stanu Królestwa Polskiego. Jednym z największych osiągnięć Staszica było utworzenie w 1816 r. Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego. W statucie Towarzystwa wystąpił z odważną inicjatywą uregulowania kwestii chłopskiej. Uwolnił od pańszczyzny i obdarzył ziemią 329 chłopów, przeznaczając pozostałą część gruntów (3000 hektarów), czyli lasy, stawy, tartak, cegielnie, młyny i magazyny rolnicze na własność wspólną. Stał się tym samym prekursorem spółdzielczości w Europie. Zobowiązał też chłopów do prowadzenia kasy pożyczkowej, szkół i szpitala, opieki nad sierotami, inwalidami i starcami oraz fundowania stypendiów dla najzdolniejszej młodzieży. Za tę działalność został odznaczony najwyższymi polskimi orderami: św. Stanisława I Klasy (1815) i Orła Białego (1818).

Hojnie wspomagał instytucje i ubogich, lecz uzdolnionych uczniów, rzemieślników, artystów i aktorów. Dbał też, aby jego pomoc nie poszła na marne, lecz pobudzała korzystające z niej osoby do pracowitości i oszczędności. Stanisław Staszic zmarł 20 stycznia 1826 roku  w Warszawie. Został pochowany na Bielanach w pobliżu kościoła Kamedułów. W 1969 r. z okazji 50-lecia istnienia AGH, uczelni nadano imię Stanisława Staszica.

Źródło:

https://www.elektro.info.pl/artykul/z-kart-historii/152903,stanislaw-wawrzyniec-staszic?fbclid=IwAR21LJwT9nLbgBSNG-i9tfCn-B3bBbIMGWL5rPMZBixJ-BI2s1xuSTgGDvE